Pomoc prawna w sukcesji

Sukcesja jest nieuchronnym elementem funkcjonowania wieloletnich działalności prowadzonych zarówno przez jednoosobowych przedsiębiorców, jak i spółki, w tym najczęściej spółki z o.o. Jeżeli zależy nam, aby zgromadzony majątek, budowane przez wiele lat przedsiębiorstwo, a także renoma oraz reputacja firmy nie zostały utracone po śmierci przedsiębiorcy prowadzącego biznes, konieczne jest, aby jak najwcześniej, jeszcze za jego życia, przemyśleć w kompleksowy sposób plan sukcesji prowadzonej działalności gospodarczej.

Znaczenie procesu sukcesji

W pierwszej kolejności należy uświadomić sobie jak ważny, szczególnie biorąc pod uwagę obecną strukturę demograficzną właścicieli (założycieli) polskich firm, jest proces "zmiany warty".

Brak zaangażowania w sposób działania i zarządzanie przedsiębiorstwem przez jego właściciela wydaje się już na pierwszy rzut oka czymś zupełnie nieprzemyślanym i prowadzącym nierzadko do wielu negatywnych konsekwencji. Dlatego też przedsiębiorcy w zdecydowanie większości przypadków osobiście czuwają nad rozwojem swojej działalności, pilnie angażując się w jej bieżące sprawy. To z kolei powoduje, że rozwój i działalność firm są bardzo powiązane z osobami ich założycieli i może stanowić przeszkodę w "zmianie warty".

Zarazem wielu z nich, mając sporo bieżących wyzwań, nie chce się martwić się jednocześnie zbliżającą się koniecznością przekazania firmy następcom, odkładając sprawy sukcesji na bliżej nieokreśloną przyszłość. Przedsiębiorcy zapominają jednak, że bez zaplanowanego procesu sukcesyjnego nie będzie możliwe wprowadzenie rozwiązań, które zapewnią w przyszłości ochronę najcenniejszych wartości: dobra i bezpieczeństwa rodziny oraz kontynuacji działalności gospodarczej.

Zaniedbanie prawidłowej organizacji sukcesji może doprowadzić nawet do sytuacji, że z chwilą śmierci przedsiębiorcy, prowadzona przez lata firma przestanie istnieć, a jej majątek zostanie utracony.

W tym artykule odpowiemy na pytanie czym właściwie jest sukcesja, a także jak w najlepszy sposób należy ją zaplanować oraz jakie mechanizmy mogą być użyteczne w przeprowadzeniu tego niezwykle ważnego procesu.

Czym jest sukcesja w firmie?

Celem sukcesji jest zapewnienie przedsiębiorstwu trwałości w obliczu trudnych i nieuniknionych zmian pokoleniowych oraz zabezpieczenie przyszłości rodziny w oparciu o zgromadzony majątek.

Sukcesją przedsiębiorstw jest przekazanie zgromadzonego dziedzictwa firmy (np. spółki z o.o.) następnym pokoleniom. Jest to proces niezwykle istotny, ponieważ dotyczy on kształtowanego przez całe życie dorobku właściciela firmy, a w niektórych przypadkach nawet kilku pokoleń. Jest to proces tym bardziej skomplikowany, gdyż dotyczy wielu różnych aspektów.

W trakcie planowania sukcesji należy pamiętać, o kwestiach prawnych związanych ze składnikami przekazanego majątku, ekonomicznych, podatkowych, lecz również, a może przede wszystkim, kwestiach rodzinnych (społecznych).

Jak już wspomnieliśmy, szczególnie obecnie, nie należy zapomnieć o prawidłowym procesie sukcesji, gdyż zauważalny jest proces starzenia się społeczeństwa, który dotyka również przedsiębiorców, założycieli firm. Warto pamiętać, że tak duże znaczenie sukcesji w przedsiębiorstwie może wiązać się nie tylko z utrzymaniem majątku w rodzinie, lecz również z rozwojem prowadzonej działalności gospodarczej.

Drogi do zaplanowanej sukcesji w firmie

Możliwymi rozwiązaniami stosowanymi w trakcie sukcesji przedsiębiorców są:

1. Przekazanie firmy rodzinie.

2. Wprowadzenie zewnętrznego menedżera z odpowiednim doświadczeniem w branży.

3. Sprzedaż firmy (w celu uniknięcia przyszłych problemów z podziałem przedsiębiorstwa, w wyniku czego następuje np. przemyślany podział majątku między członków rodziny, w tym środków uzyskanych ze sprzedaży).

Uwarunkowania rodzinne i majątkowe, różne formy prowadzenia działalności gospodarczej, czy też specyficzne cele i założenia przedsiębiorcy powodują, że plan sukcesji zawsze musi być „szyty na miarę”, dlatego każde z powyższych rozwiązań powinno zostać ukształtowane inaczej w indywidualnych przypadkach, a same rozwiązania powinny zostać opracowane na zasadach określonych np. we wcześniej napisanej w porozumieniu z członkami familii konstytucji rodzinnej.

 

Sukcesja w biznesie - w czym możemy Ci pomóc

Planowanie sukcesji

Proces przekazania firmy należy skrupulatnie przygotować biorąc pod uwagę plan przedsiębiorcy, strukturę oraz formę prawną jego działalności gospodarczej, kompetencje, cechy i chęć zaangażowania w sprawy firmy sukcesorów oraz inne indywidualne dla każdego z przedsiębiorców okoliczności.

Audyt prowadzonej firmy

Biorąc pod uwagę powyższe, rozpoczynając plan sukcesji przedsiębiorstwa należy gruntownie przeanalizować dokumenty, umowy, statuty oraz akty założycielskie (umowy spółek) posiadanego bądź posiadanych firm (przedsiębiorstw, spółek) oraz łączących je stosunków z innymi podmiotami, relacji panujących między wspólnikami, a także dokładnie określić jaki majątek i które konkretnie składniki wchodzą w skład prowadzonego przedsiębiorstwa. Jeżeli sukcesja ma się odbywać również w ramach spółki lub spółek założonych przez nestora, to należy przewidzieć jak sukcesja oraz związany z nią ewentualny podział udziałów w spółce wpłynie na możliwość uzyskania określonych większości głosów w tej spółce oraz proces zarządzania taką spółką lub spółkami.

W tym celu, przydatne może okazać się przygotowanie dokładnego audytu, który pozwoli dokładnie określić posiadane aktywa i ryzyka sukcesyjne z nimi związane.

Porozumienie z członkami rodziny

Niezbędne jest także uświadomienie sobie, że przekazanie firmy nie jest indywidualną sprawą przedsiębiorcy, lecz wspólną sprawą tak samo nestora rodziny jak i jego sukcesorów. Istotna dla udanego procesu sukcesji może okazać się szczera rozmowa z członkami rodziny, w której głowa rodziny wyjawi spadkobiercom swój plan oraz zaproponuje ustalony wcześniej podział majątku następującego po śmierci przedsiębiorcy.

W tej sytuacji ważne okazać się może doprowadzenie do jak największego kompromisu, w taki sposób, aby przez właściwe podjęcie decyzji uniknąć przyszłych sporów, które mogą doprowadzić do długotrwałych batalii sądowych, a w konsekwencji utraty ciężko zgromadzonego kapitału.

Zgodnie ze znaną maksymą, że lepiej zapobiegać niż leczyć, warto zawczasu, nawet w rodzinach cieszących się niezwykle przyjaznymi stosunkami, przygotować rozwiązania zapobiegające powstaniu sporów oraz takie, które ewentualne spory zdołałyby rozwiązać.
W tym celu na wypadek konfliktów, jakie mogą wystąpić przy podziale majątku lub innym spojrzeniu na dalsze prowadzenie firmy warto sporządzić m.in. określone porozumienia pomiędzy członkami rodziny, które mogą dotyczyć np. sposobu głosowania oraz zarządzania spółką z o.o. będącą przedmiotem sukcesji.

Przygotowanie sukcesorów do przejęcia rodzinnej firmy

Kluczową kwestią jest także analiza zdolności członków rodziny do dalszego prowadzenia funkcjonującego przedsiębiorstwa bądź działającej spółki, aby ocenić, czy przejęcie przez nich sterów firmy będzie w ogóle możliwe, a także czy spadkobiercy w ogóle chcą kontynuować działalność przedsiębiorcy.

W trakcie rozmów nad podziałem majątku należy również ustalić drogę sukcesji, biorąc pod uwagę wcześniejsze analizy dostępnych rozwiązań. Do każdego z tych rozwiązań można wykorzystać rozmaite narzędzia (np. zastrzeżenie odpowiednich większości głosów w ramach zgromadzeń spółki z o.o., odpowiednich uprawnień osobistych itd.), zatem konieczna jest kompleksowa obsługa tego procesu od strony prawnej.

Przekazanie firmy rodzinie

Przekazanie firmy do jej dalszego prowadzenia członkom rodziny (np. udziałów w spółce z o.o.), często wiąże się z niemożliwością arytmetycznego podziału środków pomiędzy sukcesorów. W takiej sytuacji należy zdecydować kto konkretnie powinien przejąć określone składniki firmy (np. udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością) oraz na jakich zasadach powinno to nastąpić, tak aby zarówno dzieci jak i małżonek przedsiębiorcy pogodzili się z jego decyzją, a ona sama nie była opłakana w skutkach.

Zarząd sukcesyjny

Sukcesję firmy ułatwić może skorzystanie z instytucji zarządu sukcesyjnego.
Prowadząc jednoosobową działalność gospodarczą lub będąc wspólnikiem spółki cywilnej możliwe jest skorzystanie z możliwości powołania zarządcy sukcesyjnego jeszcze za życia przedsiębiorcy.

Kim jest zarządca sukcesyjny?

Zarządca sukcesyjny jest osobą, która po śmierci jednoosobowego przedsiębiorcy przejmuje stery przedsiębiorstwa i zapewnia jego bieżące funkcjonowanie do czasu zakończenia formalności spadkowych. Zarządcą sukcesyjnym może być zarówno spadkobierca, osoba bliska przedsiębiorcy, jak i ktoś zupełnie obcy.

Zarządca sukcesyjny powołany przez przedsiębiorcę pełni funkcję zarządcy sukcesyjnego jednoosobowo, jednak na wypadek gdyby powstały przeszkody w pełnieniu tej funkcji, możliwe jest dodatkowe powołanie zarządcy, który przejmie te obowiązki.

Warto podkreślić, że zarządcy sukcesyjni działają w imieniu własnym, ale na rachunek właścicieli przedsiębiorstwa w spadku.

Zalety zarządu sukcesyjnego

Główne korzyści wynikające z decyzji o powołaniu zarządcy sukcesyjnego to:

1. Możliwość pełnego kontynuowania działalności przedsiębiorstwa przez okres 2 lat (w wyjątkowych sytuacjach możliwe jest przedłużenie tego okres udo 5 lat), w tym realizacji umów z kontrahentami oraz umów z pracownikami.

2. Przedłużenie możliwości wykonywania koncesji, licencji oraz decyzji związanych z przedsiębiorstwem.

3. Możliwość kontynuacji rozliczeń podatkowych zmarłego przedsiębiorcy.

Wpis zarządcy sukcesyjnego już za życia przedsiębiorcy stawia jego spadkobierców w dużo lepszej sytuacji. Pozwala to na płynne kontynuowanie działalności, w tym wykonywanie zawartych za życia przedsiębiorcy umów oraz utrzymanie dotychczasowych pracowników od razu po śmierci właściciela, bez zbędnych formalności i problematycznego oczekiwania. Sytuacja, w której postanowiono powołać zarządcę sukcesyjnego jeszcze za życia przedsiębiorcy, pozwala również na spokojne załatwienie kwestii formalnych w czasie, w którym kontynuowana jest bieżąca działalność przedsiębiorstwa.

Firma w spadku a stosunki gospodarcze przedsiębiorstwa

Do dnia ustanowienia zarządu sukcesyjnego po śmierci przedsiębiorcy każda ze stron stosunków gospodarczych prowadzonych z firmą w spadku może wstrzymać się od wykonania świadczeń. W przypadku, gdy przedsiębiorca pamiętał o powołaniu zarządcy, jeszcze za życia, powyższy problem się nie pojawia, ponieważ po śmierci przedsiębiorcy w firmie w spadku zarząd wykonuje zarządca sukcesyjny. Nie należy jednak zapomnieć, że nawet, gdy nie ustanowiono zarządu sukcesyjnego przed śmiercią właściciela firmy lub nie zgłoszono tego faktu do CEIDG, istnieje możliwość dokonania takiego zgłoszenia w ciągu dwóch miesięcy od śmierci przedsiębiorcy.

Wady zarządu sukcesyjnego

Zarządca sukcesyjny jest jednym ze sposobów zabezpieczenia sukcesji w jednoosobowych działalnościach gospodarczych, choć uczciwie należy wskazać, że mimo pojawienia się tego ułatwienia, jednoosobowa działalność nie jest optymalną formą do zmiany warty w firmie. Wielu jej mankamentu pozbawione są natomiast spółki, w tym spółka z o.o., stąd jako element planu sukcesyjnego warto rozważyć przekształcenie jednoosobowej działalności w spółkę.

Dodatkowo instytucja zarządcy sukcesyjnego obciążona jest wadą tymczasowości, gdyż trwa ono, co do zasady jedynie 2 lata. Wiele rodzinnych firm potrzebuje rozwiązania, które pomoże w gospodarowaniu majątkiem przedsiębiorstwa w sposób znacznie trwalszy niż w przypadku zastosowania jedynie rozwiązań dotyczących zarządu sukcesyjnego - instrumentu, który pozwoli na długoplanowe, a nie jedynie tymczasowe zarządzanie majątkiem jaki został zgromadzony przez lata działalności.

 

Fundacja rodzinna

Idealnym rozwiązaniem do tego celu może być Fundacja rodzinna, z której skorzystanie będzie możliwe już od 22 maja bieżącego roku. Jest to nowatorskie rozwiązanie, które pozwala przedsiębiorcom zaplanować sukcesję firmy nie tylko na następne pokolenie, ale także na jeszcze dalszych następców.

Warto zwrócić uwagę na to, że oba rozwiązania - założenie Fundacji rodzinnej oraz powołanie zarządcy sukcesyjnego się nie wykluczają, a wręcz przeciwnie - świadome skorzystanie zarówno z zarządu sukcesyjnego, jak i rozwiązań fundacji rodzinnej może być niezwykle korzystne.

Należy także wspomnieć, że założenie Fundacji rodzinnej, przeciwnie do zarządu sukcesyjnego może być wykorzystane znacznie szerzej niż tylko w przypadku jednoosobowej działalności gospodarczej, czy spółki cywilnej. Do fundacji rodzinnej mogą zostać wniesione np. udziały w prowadzonej spółce z o.o., nieruchomości, czy obligacje.

Więcej o Fundacji rodzinnej piszemy w artykule Fundacja rodzinna – czym jest i dlaczego ma pojawić się w Polsce?

Testament

Kolejną istotną czynnością przy właściwym planowaniu sukcesji jest sporządzenie testamentu. Warto pamiętać, że obwarowane jest to często szczególnymi regułami, związanymi z jego treścią, formą (czasami koniecznie jest sporządzenie testamentu w formie aktu notarialnego) oraz szczegółowymi zasadami tej czynności prawnej (przykładowo nie można sporządzić testamentu łącznego z inną osobą, nawet najbliższą).

Aby właściwie określić w testamencie ustalone wcześniej warunki podziału majątki oraz skutecznie przekazać spadkobiercom zgromadzony majątek, w tym rodzinną firmę (np. spółkę z o.o.), tak aby otwarcie spadku nie sprawiło późniejszych problemów, a kontynuowanie działalności było możliwe, warto skorzystać z porady fachowców, którzy zadbają o każdy szczegół, ściągając z nas ogromny ciężar, nierzadko powodujący wiele stresu związanego m. in. z ciągłą myślą o tym, czy o wszystkim pamiętaliśmy.

Przekazanie zarządu nad firmą zewnętrznemu menedżerowi

Jeżeli jednak żaden z członków rodziny nie chciałby zajmować się prowadzoną przez przedsiębiorcę firmą, a jej właścicielowi zależy na jej dalszym istnieniu oraz na pozostaniu jej własności w rodzinnych rękach, można zdecydować się na powierzenie przedsiębiorstwa zewnętrznemu menedżerowi, który zajmie się funkcjonowaniem i dalszym prowadzeniem spraw firmy pozostającej w rodzinnym majątku. Oczywiście następować to może pod ścisłym nadzorem członków rodziny, dlatego też niezwykle ważne jest odpowiednie skonstruowanie umowy spółki, lub powołanie chociażby rady nadzorczej, w której zasiadaliby sukcesorzy. Wówczas najczęściej rodzina pełni funkcje właścicielsko - nadzorcze, natomiast zewnętrzny menadżer kieruje zarządem spółki z o.o.

Sprzedaż firmy

Gdy razem z rodziną dojdziemy jednak do wniosku, że dalsze prowadzenie przedsiębiorstwa (spółki) nie będzie możliwe, a najlepszym sposobem na sprawiedliwy podział majątku będzie sprzedaż rodzinnej firmy, podobnie jak w powyższych rozwiązaniach należy przygotować przedsiębiorstwo do wybranego procesu.

Sprzedaż przedsiębiorstwa, jak i zbycie wszystkich posiadanych udziałów jest skomplikowaną procedurą. Należy przede wszystkim dokładnie przeanalizować wartość firmy, a także dostosować jej umowę, tak, aby sprzedaż mogła dojść do skutku, a dalsze jej funkcjonowanie było w ogóle możliwe. Należy również pamiętać o wymaganych formach dokumentów potrzebnych do zbycia firmy, a także o wielu skomplikowanych przepisach podatkowych, związanych ze sprzedażą udziałów lub posiadanej firmy.

W praktyce najczęściej transakcje tego typu mają formę sprzedaży udziałów w spółce z o.o. Zatem w razie prowadzenia firmy, która ma zostać sprzedana w innej formie prawnej, warto rozważyć przekształcenie jej w spółkę z o.o. jako element przygotowania do transakcji.

Pomoc prawna w sukcesji dla firmy rodzinnej

Podsumowując powyższe, niezależnie od wybranej drogi do realizacji zaplanowanej sukcesji, warto, aby od samego początku tak ważnych uzgodnień czuwali nad nimi profesjonaliści. Pomogą oni dostrzec postanowienia zawarte w firmowych dokumentach, które mogą okazać się kluczowe dla planowanej procedury.

Prawnicy PragmatIQ od wielu lat z powodzeniem uczestniczą w rozmowach zainicjowanych przez przedsiębiorców spełniając swoistą rolę mediatora, tłumacząc jednocześnie korzyści płynące ze sprawnej i zaplanowanej, a przede wszystkim pokojowej sukcesji. Nasi specjaliści przygotowują także stosowne porozumienia i dokumentację, która może zapobiec problemom, nawet przy zmianie okoliczności lub nastawienia sukcesorów w przyszłości.

Doświadczony zespół naszej Kancelarii pomoże przeprowadzić przekształcenie, ustanowić zarządcę sukcesyjnego, przygotuje dokumenty potrzebne do założenia i rejestracji Fundacji rodzinnej, a także przygotuje dokumenty do bezpiecznego oddania zarządu w firmie zewnętrznemu menadżerowi lub jej sprzedaży.

Doradztwo podatkowe

Nasi fachowcy w razie potrzeby potwierdzają spełnienie warunków niezbędnych do realizacji wskazanych czynności, a dzięki temu, że zajmujemy się również prawem podatkowym wskażemy wszelkie konsekwencje podatkowe związane z sukcesją firmy.

Wyspecjalizowani prawnicy od sukcesji firm

Zespół PragmatIQ pomaga przedsiębiorcom w procesie sukcesji już od wielu lat.
Działaliśmy aktywnie również od początku kształtowania regulacji o Fundacji rodzinnej.
Nasza Kancelaria pomaga przedsiębiorcom w procesie sukcesji od samego początku tej procedury, rozpoczynając pracę od planowania sukcesji, aż po realizację procedury po śmierci właściciela firmy.

Jeśli masz jakiekolwiek pytania lub planujesz przeprowadzić sprawną sukcesję swojej firmy rodzinnej zgłoś się do nas!

Przeczytaj także:

Przekazanie udziałów następcom - testament czy darowizna?
Czy założenie fundacji prywatnej jest sposobem na zaplanowanie sukcesji majątkowej?
Sukcesja w spółce z o.o. - jak skutecznie przekazać firmę następcom?
Dla kogo fundacja rodzinna?
Fundacja Rodzinna
Pomoc prawna przy zakładaniu i prowadzeniu fundacji rodzinnej
Fundacja rodzinna: jak ją założyć i ile to kosztuje?