Umowa sprzedaży udziałów spółki z o.o. – co warto w niej uregulować? - część 1

Umowa sprzedaży udziałów zwana często umową SPA od angielskiego określenia sale and purchase agreement to umowa, z której powinno wynikać co najmniej, że sprzedawca zobowiązuje się przenieść własność udziałów na kupującego, a kupujący zobowiązuje się zapłacić cenę za nabywane udziały. W praktyce takie umową są jednak wielostronicowymi dokumentami kompleksowo regulującymi wiele kwestii, które są niezwykle istotne podczas sprzedaży udziałów. W naszym cyklu artykułów postaramy się przedstawić najważniejsze z nich.

Umowa sprzedaży udziałów w spółce z o.o. - forma

Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. zawsze wymaga zawarcia umowy sprzedaży udziałów co najmniej w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. Co ważne forma ta jest wystarczająca nawet w sytuacji, gdy spółka, której udziały są sprzedawane jest właścicielem lub użytkownikiem wieczystym nieruchomości. W związku z tym, że w wyniku sprzedaży udziałów w spółce z o.o. nie zmienia się właściciel nieruchomości, umowa sprzedaży udziałów nie musi być zawarta w formie aktu notarialnego.

W przypadku sprzedaży udziałów w spółce z o.o., która jest właścicielem nieruchomości, w szczególności rolnych warto pamiętać o obowiązkach i ograniczeniach jakie wynikają z ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego. Omawiamy je w naszym artykule Sprzedaż udziałów spółki z o.o. – na co zwrócić uwagę?

Wszystko co musisz wiedzieć o spółce z o.o.! Sprawdź największe kompendium wiedzy – niemal 1000 pytań i odpowiedzi na temat spółki z o.o.!

Najważniejsze kwestie do uregulowania w umowie sprzedaży udziałów (SPA)

Umowa sprzedaży udziałów sp. z o.o. - oświadczenia sprzedawcy (Representations and Warranties) i zasady odpowiedzialności

Niemal każda transakcję przejęcia firmy poprzez zakup jej udziałów poprzedza due diligence przeprowadzana zazwyczaj przez osoby profesjonalnie się tym zajmujące. Takie badanie przejmowanej spółki ma na celu weryfikacje prawdziwości oświadczeń składanych przez sprzedającego w toku negocjacji poprzedzających transakcję sprzedaży spółki, a także sprawdzenie czy w spółce nie ma istotnych nieprawidłowości, które mogą m.in. przełożyć się na jej finalną wartość i cenę oferowaną przez kupującego.

Przeprowadzenie due diligence spółki nie powoduje jednak, że kupujący ma pełną wiedzę o przejmowanej spółce, a sama transakcja nie jest obarczona ryzykiem. Z tego powodu jednym z kluczowych elementów każdej umowy sprzedaży udziałów, z punktu widzenia kupującego, jest katalog oświadczeń i zapewnień sprzedającego i kompleksowe uregulowanie zasad odpowiedzialności sprzedającego za nieprawidłowości, które ujawnią się już po zawarciu umowy sprzedaży udziałów.

Standardem w umowach sprzedaży udziałów jest zamieszczanie w nich szeregu oświadczeń i zapewnień sprzedawcy tzw. repsów od angielskiego określenia representations and warranties, dotyczących przede wszystkim zbywanych udziałów oraz spółki. Wskazane oświadczenia mają chronić kupującego w szczególności przed nabyciem udziałów posiadających określone wady, o których nie wiedział w dniu transakcji. Do najczęściej składanych oświadczeń i zapewnień należą m.in. oświadczenia, że udziały przysługują sprzedawcy, są wolne od wszelkiego rodzaju obciążeń lub praw osób trzecich, a spółka prowadziła działalność zgodnie z obowiązującymi przepisami. W zakresie umowy spółki wspólnik składa zazwyczaj oświadczenie, że nie było żadnej zmiany umowy spółki, która nie została zarejestrowana w KRS. To jakie oświadczenia i zapewnienia składa sprzedający jest często przedmiotem negocjacji i w dużej mierze zależy od profilu działalności firmy. Na tej podstawie kupujący oczekuje potwierdzenia, że zwłaszcza w obszarach, które są kluczowe dla działalności danej spółki nie ma nieprawidłowości, które mogłyby zaburzyć jej działalność po transakcji lub znacząco obniżyć wartość kupowanej firmy. Standardem dla każdej spółki są natomiast oświadczenia potwierdzające prawidłowe prowadzenie księgowości i opłacanie podatków i innych zobowiązań publicznoprawnych zgodnie z obowiązującymi przepisami. W praktyce lista oświadczeń i zapewnień często przybiera postać wielostronicowego załącznika do umowy sprzedaży udziałów.

Dodatkowo umowy regulujące zbycie udziałów często zawierają zasady ewentualnej odpowiedzialności sprzedawcy na wypadek, gdyby złożone przez niego oświadczenia i zapewnienia okazały się nieprawdziwe lub niekompletne. Standardem w tego typu transakcjach jest wyłączenie zasad odpowiedzialności na zasadach uregulowanych w kodeksie cywilnym i zastąpienie ich zasadami zapisanymi w umowie sprzedaży udziałów. Przykładem takich zasad może być określenie, zazwyczaj czasowe, a niekiedy także kwotowe, granic odpowiedzialności sprzedającego, uregulowanie momentu kiedy sprzedający ma zapłacić kupującemu w związku ze stwierdzonymi nieprawidłowościami oraz określenie zasad udziału sprzedającego w postępowaniach zmierzających do rozstrzygnięcia ujawnionych nieprawidłowości.

W związku z tym, że w transakcjach sprzedaży firmy (M&A) często płatność części ceny jest odroczona w czasie, kupującemu zależy zazwyczaj aby odroczona płatność stanowiła zabezpieczenie ewentualnych roszczeń wobec sprzedającego. W tym celu inwestorzy często negocjując wprowadzenie do umowy sprzedaży udziałów mechanizmu umożliwiającego im zatrzymanie wypłaty odroczonej części ceny do czasu wyjaśnienia ujawnionych nieprawidłowości, a także możliwość dokonania potrąceń przysługujących im wobec sprzedającego roszczeń z należną do zapłaty odroczoną częścią ceny sprzedaży.

Umowa sprzedaży udziałów sp. z o.o. - zapłata ceny i zabezpieczenie płatności

Z punktu widzenia sprzedającego udziały w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jedną z najważniejszych kwestii jest zapłata ceny za sprzedawane udziały. W praktyce transakcji sprzedaży firmy bardzo często część ceny jest płacona bezpośrednio przy zawarciu umowy sprzedaży udziałów, a określona jej część w późniejszym czasie. Czasami jest to związane z tym, że sprzedający udziały wspólnik spółki zostawia sobie jakąś ich część (zazwyczaj mniejszościowy pakiet), który następnie sprzedaje w jednej lub kilku transzach. W umowie sprzedaży (SPA) może zostać określona sztywna cena, za którą wspólnik sprzeda w przyszłości udziały, które mu zostały. Często zdarza się jednak, że umowa zbycia udziałów reguluje mechanizm tzw. earn-out, który zakłada ustalenie ceny za pozostałe udziały na podstawie np. wyników finansowych firmy, na które sprzedający udziały wspólnik może mieć duży wypływ np. w związku z pozostaniem w zarządzie spółki po sprzedaży pierwszego pakietu udziałów. Taki mechanizm ma zagwarantować inwestorowi zaangażowanie sprzedawcy w prowadzenie spraw spółki do czasu gdy inwestor wdroży się w kluczowe aspekty jej działania.

W transakcjach sprzedaży udziałów w spółce z o.o. bardzo ważne dla sprzedającego jest zagwarantowanie, że wynegocjowane pieniądze faktycznie dostanie. Zabezpieczenie zapłaty pierwszej części umówione ceny płatnej przeważnie przy podpisaniu umowy nie stanowi większego problemu, gdyż zazwyczaj obie strony umowy godzą się na zapis zgodnie, z którym własność sprzedawanych udziałów w spółce przejdzie na kupującego z chwilą zaksięgowania na rachunku bankowym sprzedającego pierwszej transzy.

Z naszego doświadczenia wynika, że zdecydowanie ciężej przebiegają negocjacje zabezpieczenia płatności, które są odroczone w czasie. Nawet jeżeli sprzedający nadal posiada część udziałów w spółce to przeważnie nie chce mieć statusu mniejszościowego wspólnika w spółce z o.o. i zależy mu na ostatecznej sprzedaży wszystkich udziałów zgodnie z umową. W praktyce występuje kilka mechanizmów, które mogą zostać wykorzystane do zabezpieczenia zapłaty pozostałej części ceny, które pokrótce omówimy w naszym cyklu artykułów na temat umowy sprzedaży spółki.

Umowa przedwstępna lub umowa opcji

Sprzedający, który po sprzedaży większościowego pakietu udziałów pozostał wspólników spółki powinien w pierwszej kolejności zagwarantować sobie, że w umówionym czasie nabywca udziałów odkupi od niego pozostałe udziały za umówioną cenę. W tym celu może wykorzystać umowę przedwstępną sprzedaży udziałów w spółce lub umowę opcji.

Umowa przedwstępna sprzedaż udziałów

Po zawarciu umowy sprzedaży udziałów sprzedający i kupujący mogą zawrzeć przedwstępną umowę sprzedaży udziałów, które pozostały sprzedającemu. Umowa ta powinna zostać zawarta w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W przedwstępnej umowie sprzedaży udziałów strony zobowiązują się zawrzeć, w określonym w umowie czasie, umowę sprzedaży, na podstawie której sprzedający sprzeda określony pakiet pozostałych mu udziałów w spółce kupującemu. W umowie powinna zostać określona również cena za jaką sprzedający ma sprzedać udziały lub opisany sposób w jaki te cena ma zostać ustalona np. w przypadku gdy cena ma zależeć od wyników finansowych spółki. Strony mogą umówić się również, że sprzedaż pozostałych udziałów nastąpi jeżeli spełnią się jakieś dodatkowe warunki. Wówczas w umowie należy szczegółowo i precyzyjnie opisać te warunki, aby nie stanowiło problemu rozstrzygnięcie czy umówione warunki się spełniły i w związku z tym można dochodzić zawarcia przyrzeczonej umowy sprzedaży udziałów.

Z punktu widzenia zarówno inwestora jak i wspólnika sprzedającego udziały zaletą przedwstępnej umowy sprzedaży udziałów jest możliwość dochodzenia jej zawarcia przed sądem w sytuacji, gdy jedna ze stron odmawia zawarcia umowy w umówionym terminie. Po upływie umówionego w umowie przedwstępnej terminu i pod warunkiem spełnienia się zawartych w umowie warunków istnieje możliwość dochodzenia zawarcia umowy przed sądem. Stronie, która uchyla się od zawarcia umowy może być bardzo ciężko obronić się w takim postępowaniu.

Umowa opcji put i call

Drugim sposobem na zagwarantowanie ostatecznego zbycia/nabycia pozostałych udziałów wspólnika spółki jest tzw. umowa opcji. W transakcjach M&A występują zarówno opcje kupna (call) jak i sprzedaży (put). Opcja call daje inwestorowi prawo żądania zbycia przez wspólnika (sprzedającego) określonego w umowie pakietu pozostałych mu udziałów w kapitale zakładowym spółki. Opcja put natomiast daje sprzedającemu prawo żądania odkupienia przez inwestora określonego w umowie pakietu pozostałych mu udziałów.

Podobnie jak w umowie przedwstępnej umowa opcji zarówno put jak i call powinna precyzyjnie określać moment kiedy osoba uprawniona może z niej skorzystać, a także przesłanki (warunki) jakie muszą się spełnić aby było to możliwe. W umowie należy ponadto określić cenę za jaką ma nastąpić zbycie udziałów w wykonaniu umowy opcji lub sposób w jaki cena ma zostać ustalona. W umowie opcji należy określić ponadto okres związania ofertą, w którym osoba uprawniona może z niej skorzystać. Warto zawrzeć w niej również zakaz zbywania i obciążania udziałów przez ich posiadacza w okresie związania ofertą oraz konsekwencje naruszenia tego zakazu.

Z punktu widzenia wspólnika spółki sprzedającego swoje udziały samo zagwarantowanie sobie możliwość zbycia udziałów w spółce z o.o. na rzecz inwestora to jeszcze nie wszystko. Istotne jest również zagwarantowanie sobie możliwości uzyskania umówionej ceny za zbyte udziały. O tym jakie są mechanizmy zabezpieczenia zapłaty umówione ceny piszemy w drugiej części naszego cyklu artykułów na temat transakcji sprzedaży udziałów w spółce z o.o. 

Potrzebujesz pomocy przy przeprowadzeniu transakcji sprzedaży udziałów? Zapraszamy do kontaktu  z doświadczonymi doradcami z Kancelarii PragmatIQ, którzy przeprowadzili wiele tego typu transakcji i dokładnie wyjaśnią wszelkie kwestie z tym związane, a także kompleksowo przeprowadzą cały proces. Zapraszamy również do zapoznania się z naszą ofertą.

Tomasz Rutkowski